Fegurð og frelsi

Gleðilega þjóðhátíð!

Þegar sumarið býður okkur fylgd sína er sem fegurð heimsins banki sterkar upp á en endranær. Hver nýr dagur kastar fegurðinni í áttina til okkar og við tökum við henni eða missum sjónar af henni því augum er iðulega beint í ýmsar áttir.

Það er alltaf eitthvað nýtt og fagurt sem ber fyrir augu okkar á hverju andartaki þó lítið sé. Oft er það minnsta ekki síðra en það sem mikilfenglegt telst. Fugl á húsmæni er lítið meistarastykki og fagurt í léttum fjöðrum sínum og á sama hátt er húsflugan litla glæsileg smíð og rennileg þó hvimleið geti hún stundum verið. Blár himinn sem hvelfist yfir okkur eins og vakandi auga er fagur og þegar skýin sigla um hann færist fjör í leikinn. Nýjar og nýjar myndir skjótast fram á leiktjald himinsins og augað þreytist aldrei. Regnbogi á himni er ótrúlegt listaverk sem stendur yfirleitt ekki lengi við á undrastórum himni frekar en sjálft lífið í samanburði við eilífðina og þess vegna tökum við svo dæmalaust vel eftir því þegar hann er dreginn upp á himininn eins og breitt pensilfar listmálarans eina. Og blágresið fagra heilsar okkur fagurlega í júnímánuði með nettum og hógværum blómum sínum.

Öll vitum við að ekki verður um fegurðina deilt því hver og einn hefur frelsi til að finnast þetta eða hitt vera fagurt sem öðrum kann að þykja lítið til um.

Eitt það merkilega við fegurðina er að hún dregur fram það besta í huga okkar hvar sem við kunnum að vera stödd. Við myndum okkur kannski ekki sjálf ákveðnar og meðvitaðar skoðanir á því hvað sé fagurt og hvað ekki. Það sem okkur kann að þykja fallegt á rætur sínar að verulegu leyti í tilfinningalífi okkar.

Tilfinningalíf okkar er mótað af ýmsum þáttum eins og til dæmis upplagi, uppeldi, þroska og samskiptum við annað fólk. Allt frá blautu barnsbeini er okkur nánast kennt hvað sé fallegt og hvað ekki. Við fáum smám saman tilfinningu fyrir því hvað teljist vera fagurt og hvað ófagurt. Þegar árin líða göngum við út í lífið með þessar innlögðu grunntilfinningu og aukum svo ýmsu við hana eftir því sem þroski okkar segir til um. Við getum sagt: Þetta er fallegt! En hvað þetta er rosalega flott! Og þannig mætti lengi telja.

Við höfum frelsi til að láta í ljós skoðanir okkar á fegurð heimsins. Enginn álasar okkur fyrir það ef okkur kann að þykja einhver náttúruundur helst til ófögur og óspennandi. Ekki heldur fáum við ónot fyrir að lýsa yfir hrifningu okkar á litlum fossi sem enginn veit um og teljum hann kannski standa feti framar en sá frægi Gullfoss svo eitthvað sé nefnt. Fegurðin á sér þó samhljóm hjá fólki sem býr í sama landi og elst upp við svipaðar aðstæður. Grunnur að fegurðartilfinningu okkar er lagður í uppeldinu eins og áður var nefnt og það er í meginþáttum svipað hjá okkur öllum.

En fegurðin á sér andstæðu. Allt sem er fallegt er metið að einhverju leyti í ljósi andstæðu sinnar. Að sama skapi og við fáum hugmyndir í bernsku okkar um fegurðina þá fylgja líka með hugmyndir um andhverfu hennar. En þó við teljum eitthvað ekki vera fallegt þá vekur það sjaldnast hjá okkur harkaleg viðbrögð því munur er á því sem telst vera ófagurt og hins sem telst vera herfilegt eða viðbjóðslegt.

Fegurð kveikir öflugt og jákvætt hugarfar og fyllir okkur bjartsýni. Ástæðan er kannski sú að hún endurómar eitthvað sem er gott í sjálfu sér og vekur einnig upp tilfinningu vellíðunar. Þess vegna skyldum við reyna allar stundir að efla með okkur tilfinninguna fyrir því sem er fallegt og jákvætt. Hvort tveggja endurspeglar líka frelsi mannshugans sem er dýrmætt eins og allt frelsi á öðrum sviðum.

Í sumum aðstæðum getur verið erfitt að rækta með sér fegurðina því drungi daganna skyggir á hana. Þá er vert að gefa því brothætta og smáa gaum sem líkist kannski þá stundina mest hrelldum huga okkar; strái sem bognar en brotnar ekki; blómhöfði blágresisins sem golan sveigir að jörðu en réttir svo úr sér þegar hún er gengin hjá. Fegurðin birtist oft með sterkum hætti og afgerandi í því sem telst vera  hversdagslegt og augu okkar sjá ekki alltaf í önnum dagsins.